Τι είναι οι Αγχώδεις Διαταραχές;

Το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση στο στρες και μπορεί να είναι ευεργετικό σε ορισμένες καταστάσεις. Μπορεί να μας ειδοποιήσει για κινδύνους και να μας βοηθήσει να προετοιμαστούμε και να δώσουμε προσοχή. Οι αγχώδεις διαταραχές όμως διαφέρουν από τα συνηθισμένα συναισθήματα νευρικότητας ή άγχους και περιλαμβάνουν υπερβολικό φόβο ή άγχος. Οι αγχώδεις διαταραχές είναι οι πιο συχνές από τις ψυχικές διαταραχές και επηρεάζουν σχεδόν το 30% των ενηλίκων κάποια στιγμή στη ζωή τους. Οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες από τους άντρες να εμφανίσουν αγχώδεις διαταραχές.

Το αισιόδοξο μήνυμα είναι οτι οι αγχώδεις διαταραχές είναι θεραπεύσιμες και αυτη τη στιγμή υπάρχουν διαθέσιμες πολλές αποτελεσματικές θεραπείες. Η θεραπεία βοηθά τους περισσότερους ανθρώπους να έχουν μια φυσιολογική παραγωγική ζωή.

Οι αγχώδεις διαταραχές έιναι ένας συνδιασμός άγχους και φόβου. Το άγχος αναφέρεται στην προσμονή μιας μελλοντικής ανησυχίας και σχετίζεται περισσότερο με την ένταση των μυών και τη συμπεριφορά αποφυγής. Ο φόβος από την άλλη, είναι μια συναισθηματική απόκριση σε μια άμεση απειλή και σχετίζεται περισσότερο με μια αντίδραση μάχης ή φυγής – είτε παραμένουμε για να πολεμήσουμε, είτε φεύγουμε από τον κίνδυνο. Οι αγχώδεις διαταραχές αναγκάζουν τους ανθρώπους να προσπαθήσουν να αποφύγουν καταστάσεις που προκαλούν ή επιδεινώνουν τα συμπτώματά τους. Η εργασιακή απόδοση, η σχολική εργασία και οι προσωπικές σχέσεις μπορεί να επηρεαστούν. Γενικά, για να διαγνωστεί ένα άτομο με αγχώδη διαταραχή, ο φόβος ή το άγχος πρέπει:

• Να είναι δυσανάλογοι με την κατάσταση
• Ακατάλληλοι για την ηλικία
• Εμποδίζουν την ικανότητα κανονικής λειτουργίας

Υπάρχουν διάφοροι τύποι αγχωδών διαταραχών, όπως η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, η διαταραχή πανικού, οι ειδικές φοβίες, η αγοραφοβία, η κοινωνική αγχώδης διαταραχή και η διαταραχή άγχους αποχωρισμού.

Τύποι Αγχωδών Διαταραχών:

Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή

Η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή περιλαμβάνει επίμονη και υπερβολική ανησυχία που παρεμβαίνει στις καθημερινές δραστηριότητες. Αυτή η συνεχής ανησυχία και ένταση μπορεί να συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα, όπως ανησυχία, αίσθημα κόπωσης ή εύκολη κόπωση, δυσκολία συγκέντρωσης, μυϊκή ένταση ή προβλήματα ύπνου. Συχνά οι ανησυχίες επικεντρώνονται σε καθημερινά πράγματα, όπως επαγγελματικές ευθύνες, οικογενειακή υγεία ή δευτερεύοντα θέματα όπως δουλειές, επισκευές αυτοκινήτου ή ραντεβού.

Διαταραχή Πανικού

Το βασικό σύμπτωμα της διαταραχής πανικού είναι οι επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού, ένας συντριπτικός συνδυασμός σωματικής και ψυχολογικής δυσφορίας. Κατά τη διάρκεια μιας επίθεσης πανικού (panic attack) πολλά από τα παρακάτω συμπτώματα εμφανίζονται σε συνδυασμό:

• Αίσθημα παλμών ή γρήγορος καρδιακός ρυθμός
• Κρύος ιδρώτας
• Τρέμουλο
• Αίσθημα δύσπνοιας ή αίσθημα πνιγμού
• Πόνος στο στήθος
• Αίσθημα ζάλης ή λιποθυμία
• Αίσθημα πνιγμού
• Μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα
• Ρίγη ή εξάψεις
• Ναυτία ή πόνοι στην κοιλιά
• Αίσθημα αποστασιοποίησης
• Ο φόβος της απώλειας του ελέγχου
• Ο φόβος του θανάτου

Επειδή τα συμπτώματα είναι τόσο σοβαρά, πολλοί άνθρωποι που βιώνουν κρίση πανικού μπορεί να πιστέψουν ότι πάσχουν από καρδιακή προσβολή ή άλλη απειλητική για τη ζωή ασθένεια και συχνα οδηγούνται στο τμήμα επειγόντων περιστατικών του νοσοκομείου. Οι κρίσεις πανικού μπορει να εμφανιστούν ως απάντηση σε ένα αντικείμενο φόβου ή και απροσδόκητα χωρίς λόγο. Γι'αυτό και μπορεί να υπάρξει κρίση πανικού από την προσμονή της κρίσης πανικού. Η μέση ηλικία έναρξης της διαταραχής πανικού είναι 20-24. Οι κρίσεις πανικού μπορεί να συνυπάρχουν με άλλες ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη ή το μετατραυματικό στρες.

Ειδική Φοβία

Μια συγκεκριμένη φοβία είναι ο υπερβολικός και επίμονος φόβος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, κατάσταση ή δραστηριότητα που γενικά δεν είναι επιβλαβής. Οι ασθενείς γνωρίζουν ότι ο φόβος τους είναι υπερβολικός, αλλά δεν μπορούν να τον ξεπεράσουν. Αυτοί οι φόβοι προκαλούν τέτοια αγωνία που μερικοί άνθρωποι καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποφύγουν αυτό που φοβούνται. Παραδείγματα είναι η δημόσια ομιλία, ο φόβος της πτήσης ή ο φόβος για τις αράχνες.

Αγοραφοβία

Η αγοραφοβία είναι ο φόβος να βρεθεί κάποιος σε καταστάσεις όπου η απόδραση μπορεί να είναι δύσκολη ή ενοχλητική ή να μην υπάρχει βοήθεια σε περίπτωση συμπτωμάτων πανικού. Ο φόβος αυτός είναι δυσανάλογος με την πραγματική κατάσταση, πρέπει να διαρκεί έξι μήνες ή περισσότερο και να προκαλεί συχνά προβλήματα στην καθημερινή λειτουργία του ατόμου. Ένα άτομο με αγοραφοβία βιώνει αυτόν τον φόβο σε δύο ή περισσότερες από τις ακόλουθες καταστάσεις:

• Κατά τη χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς
• Ευρισκόμενο σε ανοιχτούς χώρους
• Ευρισκόμενο σε κλειστούς χώρους
• Να στέκεται στην ουρά ή να είναι μέσα σε πλήθος
• Να είναι μόνος έξω από το σπίτι

Το άτομο αποφεύγει ενεργά την κατάσταση, απαιτεί σύντροφο ή υπομένει με έντονο φόβο ή άγχος. Η αγοραφοβία μπορεί να γίνει τόσο σοβαρή που ένα άτομο μπορεί να μην μπορεί να φύγει από το σπίτι. Ένα άτομο μπορεί να διαγνωστεί με αγοραφοβία μόνο εάν ο φόβος του δημιουργεί μεγάλη αναστάτωση ή εάν παρεμβαίνει σημαντικά στις κανονικές καθημερινές δραστηριότητες του.

Κοινωνική αγχώδης διαταραχή (κοινωνική φοβία)

Ένα άτομο με διαταραχή κοινωνικού άγχους έχει σημαντικό άγχος και δυσφορία σχετικά με το ότι ντρέπεται, ταπεινώνεται, απορρίπτεται ή περιφρονείται κατα τις κοινωνικές του αλληλεπιδράσεις. Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή θα προσπαθήσουν να αποφύγουν την κατάσταση ή θα την υπομείνουν με μεγάλο άγχος. Συνηθισμένα παραδείγματα είναι ο ακραίος φόβος για δημόσια ομιλία, συνάντηση νέων ανθρώπων ή φαγητό/ποτό σε δημόσιο χώρο. Ο φόβος ή το άγχος προκαλεί προβλήματα στην καθημερινή λειτουργία και πρέπει να διαρκεί τουλάχιστον έξι μήνες.

Διαταραχή άγχους αποχωρισμού

Ένα άτομο με διαταραχή άγχους αποχωρισμού είναι υπερβολικά φοβισμένο ή ανήσυχο για τον χωρισμό από εκείνους με τους οποίους είναι συνδεδεμένος. Το συναίσθημα ξεπερνά το κατάλληλο για την ηλικία του ατόμου, επιμένει (τουλάχιστον τέσσερις εβδομάδες στα παιδιά και έξι μήνες στους ενήλικες) και προκαλεί λειτουργικά προβλήματα. Ένα άτομο με διαταραχή άγχους αποχωρισμού μπορεί να ανησυχεί επίμονα μήπως χάσει το πιο κοντινό του άτομο, μπορεί να είναι απρόθυμο ή να αρνηθεί να βγει έξω ή να κοιμηθεί μακριά από το σπίτι ή χωρίς αυτό το άτομο ή μπορεί να βιώσει εφιάλτες σχετικά με τον χωρισμό. Τα σωματικά συμπτώματα δυσφορίας συχνά αναπτύσσονται στην παιδική ηλικία, αλλά μπορεί και να μεταφερθούν στην ενήλικη ζωή.

Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μια αγχώδης διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες, ανεπιθύμητες σκέψεις (ιδεοληψίες) και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (καταναγκασμοί). Για τα άτομα με ΙΨΔ, οι ανησυχίες, οι αμφιβολίες και οι δεισιδαιμονικές πεποιθήσεις είναι κοινές στην καθημερινή ζωή. Φυσικά μερικοί άνθρωποι μπορεί να είναι μεθοδικοί, ακριβείς και να εκτιμούν την τάξη και την καθαριότητα, αλλά να μην έχουν ΙΨΔ.

Τα άτομα με ΙΨΔ υποφέρουν από παρεμβατικές και ανεπιθύμητες σκέψεις που δεν φαίνεται να μπορούν να τις βγάλουν από το μυαλό τους (εμμονές), συχνά αναγκάζοντάς τα να εφαρμόζουν επανειλημμένα τελετουργικές συμπεριφορές και ρουτίνες (καταναγκασμούς) για να απαλύνουν το άγχος τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν ΙΨΔ γνωρίζουν ότι οι εμμονές και οι ψυχαναγκασμοί τους είναι παράλογοι, ωστόσο αισθάνονται ανίσχυροι να τους σταματήσουν. Μερικοί περνούν ώρες σε μία σσυγκεκριμένη σκέψη με εξουθενωτικά σενάρια, εκτελώντας περίπλοκα τελετουργικά.

Παραδείγματα εμμονών

• Συνεχής, παράλογη ανησυχία για μικρόβια ή μόλυνση
• Υπερβολική ανησυχία για την τάξη, τη διάταξη ή τη συμμετρία
• Φοβος ότι οι αρνητικές ή επιθετικές σκέψεις / παρορμήσεις θα προκαλέσουν προσωπική βλάβη ή βλάβη σε ένα αγαπημένο πρόσωπο
• Η ενασχόληση με την απώλεια ή το πέταγμα αντικειμένων με μικρή ή καθόλου αξία
• Υπερβολική ανησυχία για τυχαίο ή εσκεμμένο τραυματισμό άλλου ατόμου
• Αίσθηση υπερβολικής ευθύνης για την ασφάλεια των άλλων
• Αντιπαθητικές θρησκευτικές και σεξουαλικές σκέψεις ή εικόνες
• Παράλογη ή υπερβολική αμφιβολία

Παραδείγματα Καταναγκασμών

• Καθαρισμός και επαναλαμβανόμενο πλύσιμο χεριών, μπάνιο ή καθάρισμα οικιακών αντικειμένων, συχνά για ώρες
• Έλεγχος και επανέλεγχος αρκετές έως εκατοντάδες φορές την ημέρα ότι οι πόρτες είναι κλειδωμένες, η καφετιέρα είναι απενεργοποιημένη, ο στεγνωτήρας μαλλιών είναι αποσυνδεδεμένος κ.λπ.
• Επανάληψη ή αδυναμία να σταματήσει να επαναλαμβάνεται ένα όνομα, μια φράση ή μια απλή δραστηριότητα (όπως να περνάτε ξανά και ξανά από μια πόρτα)
• Αποθησαύριση, δηλαδή δυσκολία να πεταχτούν άχρηστα αντικείμενα όπως παλιές εφημερίδες ή περιοδικά, καπάκια μπουκαλιών ή λαστιχάκια
• Άγγιγμα και τακτοποίηση / τοποθέτηση αντικειμένων με μεγάλη ακρίβεια σε τακτοποιημένη σειρά
• Νοητικές τελετουργίες και ατελείωτη επανεξέταση συνομιλιών, μέτρηση, επαναλαμβανόμενη κλήση «καλών» σκέψεων για να εξουδετερωθούν οι «κακές» σκέψεις ή εμμονές ή  υπερβολική προσευχή και χρήση ειδικών λέξεων ή φράσεων για την εξουδετέρωση των εμμονών.

Επιλεκτική Αλαλία

Τα παιδιά με επιλεκτική αλαλία δεν μιλούν σε ορισμένες κοινωνικές καταστάσεις όπου αναμένεται να μιλήσουν, όπως το σχολείο, παρόλο που μιλούν σε άλλες καταστάσεις. Θα μιλήσουν στο σπίτι τους γύρω από τα στενά μέλη της οικογένειας, αλλά συχνά δεν θα μιλήσουν ούτε μπροστά σε άλλους, όπως στενούς φίλους ή παππούδες.
Η έλλειψη λόγου μπορεί να επηρεάσει την κοινωνική επικοινωνία, αν και τα παιδιά με αυτή τη διαταραχή μερικές φορές χρησιμοποιούν μη προφορικά ή μη λεκτικά μέσα. Μπορεί όμως να έχει σημαντικές συνέπειες στο σχολείο, οδηγώντας σε ακαδημαϊκά προβλήματα και κοινωνική απομόνωση. Πολλά παιδιά με επιλεκτική αλαλία βιώνουν επίσης υπερβολική ντροπαλότητα, φόβο κοινωνικής αμηχανίας και υψηλό κοινωνικό άγχος. Ωστόσο, έχουν συνήθως κανονικές γλωσσικές δεξιότητες.
Η επιλεκτική αλαλία συνήθως ξεκινά πριν από την ηλικία των 5 ετών, αλλά μπορεί να μην εντοπιστεί επίσημα έως ότου το παιδί μπει στο σχολείο. Πολλά παιδιά θα ξεπεράσουν την επιλεκτική αλαλία. Για τα παιδιά που έχουν επίσης διαταραχή κοινωνικού άγχους, η επιλεκτική αλαλία μπορεί να εξαφανιστεί, αλλά τα συμπτώματα της διαταραχής κοινωνικού άγχους μπορεί να παραμείνουν.

Παράγοντες κινδύνου

Τα αίτια των αγχωδών διαταραχών είναι επί του παρόντος άγνωστα, αλλά πιθανότατα περιλαμβάνουν έναν συνδυασμό παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων γενετικών, περιβαλλοντικών, ψυχολογικών και αναπτυξιακών. Οι αγχώδεις διαταραχές μπορεί να εμφανιστούν σε οικογένειες, υποδηλώνοντας ότι ένας συνδυασμός γονιδίων και περιβαλλοντικών στρες μπορεί να προκαλέσει τις διαταραχές.

Διάγνωση και Θεραπεία

Το πρώτο βήμα είναι να δείτε το γιατρό σας για να βεβαιωθείτε ότι δεν υπάρχει φυσικό πρόβλημα που να προκαλεί τα συμπτώματα. Εάν διαγνωστεί μια αγχώδης διαταραχή, ένας επαγγελματίας ψυχολόγος μπορεί να συνεργαστεί μαζί σας για την εύρεση της καλύτερης θεραπείας. Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι με αγχώδεις διαταραχές δεν αναζητούν βοήθεια. Δεν συνειδητοποιούν ότι έχουν μια ασθένεια για την οποία πλέον υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες.

Αν και κάθε αγχώδης διαταραχή έχει μοναδικά χαρακτηριστικά, οι περισσότερες ανταποκρίνονται καλά σε δύο τύπους θεραπείας: ψυχοθεραπεία και ιατρική θεραπεία με χρήση φαρμάκων. Αυτές οι θεραπείες μπορούν να χορηγηθούν μόνες ή σε συνδυασμό. Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) μπορεί να βοηθήσει ένα άτομο να μάθει έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης, αντίδρασης και συμπεριφοράς ώστε να ελέγχει το άγχος. Τα φάρμακα δεν θα θεραπεύσουν τις αγχώδεις διαταραχές, αλλά μπορούν να προσφέρουν σημαντική ανακούφιση από τα συμπτώματα. Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα φάρμακα είναι τα φάρμακα κατά του άγχους (γενικά συνταγογραφούνται μόνο για σύντομο χρονικό διάστημα) και τα αντικαταθλιπτικά. Οι β-αναστολείς, που χρησιμοποιούνται για καρδιακές παθήσεις, χρησιμοποιούνται μερικές φορές για τον έλεγχο των σωματικών συμπτωμάτων άγχους.

Αυτοβοήθεια, Αντιμετώπιση και Διαχείριση

Υπάρχουν πολλοί μέθοδοι που βοηθούν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων των αγχωδών διαταραχών και κάνουν τη θεραπεία πιο αποτελεσματική. Οι τεχνικές διαχείρισης του στρες και ο διαλογισμός για παράδειγμα μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμα. Επίσης το να ενημερωθεί κάποιος για τις ιδιαιτερότητες μιας διαταραχής και να βοηθήσει την οικογένεια και τους φίλους να κατανοήσουν καλύτερα την πάθηση τους ή τη δική του μπορεί να βοηθήσει σημαντικά.